Definicja
Kanon biblijny to zbiór ksiąg Pisma Świętego uznanych za autentyczne i natchnione. Nazwa kanon pochodzi od hebrajskiego słowa קנה [qane], które jest także źródłosłowem greckiego κανών [kanon] i łacińskiego canon. Oznacza regułę, wzorzec, normę. W Kościele jest także używane na określenie „reguły wiary” zawartej w Piśmie Świętym, z której wynikają nasze zasady wiary i postępowania.
Powstanie
Katolicki kanon ksiąg Starego i Nowego Testamentu został zdefiniowany w 1546 r. na Soborze Trydenckim i ogłoszony w „Decretum de canonicis Scripturis” [Dekret o kanonie Pisma Świętego], w którym wymienione zostały kanoniczne księgi: „Sobór ustalił, aby do tego dekretu dołączyć wykaz świętych Ksiąg, aby nikt nie mógł wątpić, które Księgi są przez niego przyjmowane. Przyjmuje zaś poniżej wymienione: Stary Testament: pięć Ksiąg Mojżesza, to znaczy Rodzaju, Wyjścia, Kapłańską, Liczb, Powtórzonego Prawa; Jozuego; Sędziów; Rut; cztery Królewskie; dwie Kronik; pierwszą i drugą Ezdrasza (zwaną Nehemiasza); Tobiasza; Judyty; Estery; Hioba; Psałterz Dawidowy obejmujący 150 Psalmów; Przypowieści; Eklezjastesa; Pieśni nad Pieśniami; Mądrości; Eklezjastyka6; Izajasza; Jeremiasza z Baruchem; Ezechiela; Daniela; dwunastu Proroków Mniejszych, to jest: Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza; dwie Machabejskie: pierwszą i drugą. Nowy Testament: cztery Ewangelie: według Mateusza, Marka, Łukasza i Jana; Dzieje Apostolskie napisane przez Łukasza Ewangelistę; czternaście listów Pawła Apostoła: do Rzymian, dwa do Koryntian, do Galatów, do Efezjan, do Filipian, do Kolosan, dwa do Tesaloniczan, dwa do Tymoteusza, do Tytusa, do Filemona oraz do Hebrajczyków; dwa listy Piotra Apostoła; trzy Jana Apostoła; jeden Jakuba Apostoła, list Judy Apostoła; Apokalipsę Jana Apostoła.” Kanon ten został potwierdzony przez I i II Sobór Watykański. Ten ostatni stwierdził, że: „Święta Matka Kościół uznaje za święte i kanoniczne wszystkie księgi tak Starego jak i Nowego Testamentu ze wszystkimi ich częściami, ponieważ, napisane pod natchnieniem Ducha Świętego, Boga mają za autora i jako takie zostały przekazane Kościołowi” (Dei Verbum 11).
Katolicki kanon ST
Katolicki kanon Starego Testamentu zawiera 46 ksiąg podzielonych na trzy grupy: historyczne, dydaktyczne i prorockie. Część z nich nie znajduje się w kanonie Biblii hebrajskiej, który zawiera 24 księgi podzielone na: Prawo (Torę), Proroków i Pisma. Część ksiąg, które funkcjonują jako osobne księgi w kanonie katolickim, w Biblii hebrajskiej została połączona w jedną księgę. Dotyczy to pierwszej i drugiej Księgi Samuela, pierwszej i drugiej Księgi Królewskiej, pierwszej i drugiej Księgi Kronik, Księgi Ezdrasza i Księgi Nehemiasza, Księgi Rut i Księgi Sędziów, Księgi Lamentacji i Księgi Jeremiasza, także Księgi dwunastu proroków mniejszych tworzyły jedną księgę. Greckie tłumaczenie Biblii hebrajskiej, czyli Septuaginta zawiera 53 księgi, w tym część ksiąg deuterokanonicznych i apokryficznych. Kanon protestancki zawiera 39 ksiąg i opiera się na kanonie hebrajskim, natomiast kanon prawosławny, podobnie jak kanon katolicki, opiera na Septuagincie i zawiera od 49 do 53 ksiąg (w zależności od odłamu kościoła prawosławnego).
Różnice w kanonach
W katolickim kanonie Starego Testamentu znajduje się 7 ksiąg deuterokanonicznych zawartych w Septuagincie, których nie ma w Biblii hebrajskiej. Są to: pierwsza i druga Księga Machabejska, Księga Mądrości, Księga Mądrości Syracha (Eklezjastyk), Księga Tobiasza, Księga Judyty, Księga Barucha, a także dwa fragmenty z księgi Daniela oraz Księgi Estery w języku greckim. Z kolei w kanonie prawosławnym znajdują się także: trzecia Księga Machabejska, druga Księga Ezdrasza, List Jeremiasza, Modlitwa Manassesa, Psalm 151 i zakończenie Księgi Hioba. W niektórych Kościołach prawosławnych występują także inne księgi apokryficzne.
Kanony Starego Testamentu różnią się także kolejnością ksiąg, począwszy od Księgi Kronik. W kanonie hebrajskim Księga Kronik, zawierająca pierwszą i drugą Księgę Kronik, znajduje się na końcu Biblii. W kanonie katolickim, tak samo w prawosławnym i protestanckim, Stary Testament kończy się prorocką Księgą Malachiasza, wskazując, że prorocy zapowiadają przyjście Mesjasza, opisane w Nowym Testamencie.
Katolicki kanon NT
Katolicki kanon Nowego Testamentu zawiera 27 ksiąg podzielonych na trzy grupy: historyczne (cztery Ewangelie i Dzieje Apostolskie), dydaktyczne (Listy) i prorockie (Apokalipsa). Jest także uznawany przez protestantów i prawosławie. Kanon prawosławny różni się jedynie kolejnością ksiąg dydaktycznych Nowego Testamentu, gdyż, odwrotnie niż w kanonie katolickim i protestanckim, Listy powszechne znajdują się przed Listami św. Pawła. W procesie kształtowania się kanonu Nowego Testamentu stosowano kryteria rozpoznawania i uznania za natchnioną księgę biblijną. Do najważniejszych należały: kryterium autorstwa Apostołów (lub ich najbliższych uczniów), zgodność tekstu z regułami wiary i całym Pismem Świętym, czas powstania księgi w okresie działalności Apostołów. Sobór Watykański II wskazuje, że ukształtowanie kanonu biblijnego świadczy bezpośrednio o kształcie depozytu wiary, gdyż uwzględnienie lub pominięcie danej Księgi ma wpływ na całość przekazu biblijnego, a w konsekwencji na całość Objawienia.